Geçmişten günümüze kadar Türkiye'de insanları ve toplumu doğru-danyadadolaylıolaraketkileyenmalkaybı,yaralanmavecankaybınane-denolandoğalafetlerlesıksıkkarşılaşılmıştır.
Nedeni her ne olursa olsun aniden meydana gelen, tahmin edilemeyen,insanlarızordurumdabırakanvegenişalanlarayayılandoğalafetlerbaştadepremolmaküzere,heyelanlar,seller,kuraklıkveyangınlarönemliorandazararlaraveyıkıcıetkilereyolaçar.
Türkiye, coğrafik konumu, jeolojik yapısı, meteorolojik özellikleri vetektonik oluşumlardan dolayı çeşitli doğal afetlerin yaşanması olası birülkedir.
Türkiyemevcutdurumundanötürüfizikselvesosyalzarargörmeolasılığıyüksekbirülkedir.Bunedenle,ülkemizdedoğalafetlersonucundaönemlimiktardacankayıpları,yaralanmalarvemalkayıplarıyaşanabilir.
Doğal afet, insanların yaşamını önemli ölçüde ve olumsuz bir şekil-defiziksel,ekonomikvesosyalkayıplarolaraketkileyen,normalhayatıdur-duran ya da kesintiye uğratan ve etkilenen insanların baş etme kapasitelerinin yeterli olmadığı doğa olayları olarak tanımlanmaktadır (T.C Kalkın-maBakanlığı,2014).
Oluşumlarıtabiatolaylarınadayanandoğalafetler;baştadepremolmaküzeresel,toprakkayması(heyelan), yangınvekuraklıktır.
Türkiyecoğrafikonumu,jeolojikyapısıveiklimözelliklerindendolayısıksıkdepremler,kuraklıklar,şiddetliyağışveseller,heyelanlarveormanyangınlarıilekarşılaşmaktadır.Mevcutcanvemalkayıplarıdikkatealındığında Türkiye'de deprem, heyelan ve sel olayları ilk üç sırayı almaktadır(Kahyaoğlu,2016).
Depremler en yıkıcı ve ölümcül sonuçları olan afetlerin başında gelmektedir. Türkiye, yeryüzünün en aktif (Alp, Himalaya, Akdeniz) depremkuşağı içerisinde yer aldığı için jeolojik yapısından da kaynaklı topraklarının%66'sı1.ve2.derecedepremkuşağındadır(Ergünay,2007;TMMOBJeolojiMühendisleriOdası,2016).
Depremler, tektonik kuvvetlerin veya volkan faaliyetlerinin etkisiyleyerkabuğununkırılmasısonucundaortayaçıkanenerjininsismikdalgalar
hâlindeyayılarakgeçtikleriortamlarıveyeryüzünükuvvetlesarsmasıolaylarıdır(AFAD-AciklamaliAfetYönetimiTerimleriSözlüğü,Erişim:09.02.2018).Deprem, insanın hareketsiz kabul ettiği ve güvenle ayağını bastığıtoprağındaoynayacağınıveüzerindebulunantümyapılarındahasargörüp,cankaybınauğrayacakşekildeyıkılabileceklerinigösterenbirdoğaolayıdır(T.CİçişleriBakanlığıAfetveAcilDurumYönetimMerkezi(a),2018).Heyelan, kaya, toprak veya arazi parçalarının, yer çekimi veya depremler,aşırıyağışlargibidışetkenlerinetkisiilefarkedilebilirdüzeydeeğimaşağıdoğrukaymasıveyahareketetmesitoprakkaymasıdır(T.CKalkınmaBakanlığı,2014).
Araziparçalarından,kayalardanvetopraktanoluşmuşkütlelerin,yerçekimininvedışetkenlerinetkisiileyerdeğiştirmesiheyelandır.Yeryüzündeçoksıkmeydanagelenaşınmadaönemliroloynayanhızlıcaveyayavaşçagerçekleşenkütlehareketleritopoğrafyadaderinizlerbırakır(T.CİçişleriBakanlığıAfetveAcilDurumYönetimMerkezi(b),2018).
Sel,ekonomikkayıplaranedenolanyereliklimdeğişiklikleriveçevreselbozulmalardanötürübüyüklüğüvesıklığıbölgedenbölgeyefarklılık gösteren doğa olayıdır (Ergünay, 2007). Ani su taşkınlarının neden olduğu sel, taşıdığı çamur, parçalanmış ağaç ve kaya yükünden dolayı canvemalkaybıyaşatantehlikelibirdoğaolaydır(T.CİçişleriBakanlığıAfetveAcilDurumYönetimMerkezi(c),2018).
Kuraklık,havasıcaklıklarınınmevsimnormallerininçoküzerineçıkma-
sıveyıllıkyağışortalamalarınınisemevsimnormallerininaltınadüşmesininsebepolduğudoğakaynaklıafettir.Meteorolojikaçıdan,yağışlarınmevsimortalamadeğerlerin%80'inaltınaindiğigeçicidönemlerolaraktanımlan-maktadır.Hidrolojikaçıdankuraklık,barajlar,göller,göletlerveyeraltısuseviyesininuzunsüreliyıllıkortalamalarınınaltınaindiğigeçicidönemdir.Tarım-salaçıdankuraklık,insanvediğercanlılarınihtiyacıolansuveneminyeterliölçüdebulunamadığıdönemlerdir(T.CKalkınmaBakanlığı,2014).
Yangın,maddeninyeterliderecedeısıveoksijen(hava)ilebirleşme-si sonucunda kimyasal şekil değişliğine uğraması olayıdır. Yangının oluşa-bilmesiiçinyanıcımadde,yüksekısıveoksijeneihtiyaçvardır(T.CKalkınma Bakanlığı, 2014). Yangın kelimesi genellikle Türkiye için orman yangınını çağrıştırmaktadır. Orman yangınlarının %75'inin ihmal, bilgisizlik vedikkatsizliknedeniyle,%14'ününkasıtlıolarak,%6'sınınkazalarveancak
%5'ininyıldırımdüşmesigibidoğalnedenlerlemeydanageldiğiaraştırmalarsonucuortayakonmuştur(Ergünay,2007).
Bilimsel araştırmalar neticesinde deprem, heyelan, sel, kuraklık veyangınriskiazolanyerlerdetedbirleralmakinsaniradesidâhilindedir.Örneğin fay hattı üzerine yerleşim yerleri yapmamak, sağlam zemine, kalitelimalzemeilebinalaryapmak,canvemalkaybınıönleyicitedbirlerdir.
Türkiye'defarklıbölgelerdevefarklızamanlardayanlışarazikullanımı nedeniyle can ve mal kaybına sebep olan ve dolayısıyla afete dönüşenşiddetlidepremlermeydanagelmiştir.Meydanagelendepremlerinafethâlini almasında depremin şiddeti yanında arazi kullanımı açısından yerleşmeyerininyanlışseçilmesideetkiliolmuştur(Özcanlı,2014).
Dik yamaçların eteklerine yerleşim merkezleri kurulması, yağışlarınçokolduğudönemlerdeburadaheyelanriskiniarttırmaktadır.Yağışlarınçokolduğubölgelerde,dikyamaçlarıneteklerineyolyapmakda,doğalafetriskiniarttıranuygulamalardandır.
Boş alanların ağaçlandırılmaması, erozyonu, çığı ve seli arttıran un-surlardandır. Ağaçlandırma, söz konusu doğal afetleri ya engellemekte yada etkisini azaltmaktadır. Otlakların aşırı otlatılması sonucu toprağın orta-yaçıkması,erozyonuarttıranbiretkendir.
Anivekuvvetliyağışlarsonucuoluşansel,ilköncedereyataklarındataşmalara neden olur. Nehir yataklarına gelen suyun sele dönüşmesindeyatakların amacı dışında kullanılması da çok etkili olmaktadır. Günümüz-deçarpıkkentleşmesonucudereyataklarınıngecekondulaşmabölgesihâline gelmesi, ağaçlandırılması, doldurulması veya nehir yataklarının değiştirilmesi beşeri ihmallerden kaynaklı etmenlerdir (T.C İçişleri BakanlığıAfetveAcilDurumYönetimMerkezi(d),2018).
Doğal afetler doğrudan veya dolaylı olarak bireysel ve toplumsal et-kileresahiptir.Doğalafetlertoplumsalyaşamıolumsuzetkileyeceğigibicankaybınadanedenolabilmektedir.
İlgen (1995) afetlerin etkilerinin, afetin şiddetine, meydana geldiğimekânın,toplumunvetoplumdakibireylerindayanıklılığınabağlıolduğunuifadeetmektedir.
Afetleryüksekorandacankaybınanedenolmaklabirliktetoplumdakibireylerinsağlık,beslenme,iş,barınmaveeğitimkoşullarınıetkileyerekyaşamstandartlarınıenazaindirmektedir.
Doğalafetlerinbireylervetoplumüzerinegeneletkileri;eğitim,sağlıkvebarınmafaaliyetleriningerçekleştirilememesi;elektrik,su,iletişimveulaşımgibihizmetlerinkesintiyeuğraması;tarımveendüstriyelüretimiçin hammadde eksikliği ve ithalat-ihracat faaliyetlerinin azalması; işsizlik,ekonomiksıkıntıvekamumaliyesindeaçıkoluşmasıolaraksıralanabilmektedir(Eclac,1991;akt.Akar,2013).
Doğalafetlerbireylerde,şaşkınlık,panikhâlioluşturma,salgınhastalıklarayakalanmariski,yaralanmaveölümlerenedenolmaklabirliktetoplumda ve yerleşim yerlerinde büyük kayıplar meydana getirebilir (Güver-cin,2006;akt.FetihiveGülay,2011).
Doğalafetleryıkıcıetkilerininyanısıratoplumsalgelişimhızınıdayavaşlatmaktadır.Afetlerdoğrudanölüm,hastalık,mimariyapınınyıkılması,altyapısistemlerininkesintiyeuğramasıvegeçimsorunugibietkileresahiptir.Ayrıcayoksullukveaçlığıiyileştirmeyi,eğitim,sağlık,güvenlikvealt-yapıhizmetlerineyönelikyatırımlarıdaengelleyerekekonomikkriz,politikvesosyalçatışmalar,hastalıkveçevreselbozulmagibisıkıntılarıberaberin-degetirebilmektedir(UNDP,2004;akt.İnmez,2012).
Afetlerbölgeveülkeekonomilerinezararverdiğiiçinbunlarıninsanlar üzerinde de sosyal ve psikolojik açıdan olumsuz etkileri (sosyal huzursuzluk,kıtlık,göçgibi)sözkonusuolabilmektedir.
Travmatikolayesnasındavesonrasındaverilentepkilernormaltepkilerolarakkabuledilmekleberabergeneldebireyler,güvensizlik,korku,şaş-kınlık,üzüntü,suçlulukveöfkegibiduygularakapılmışolabilirler.Butepkilerintürü,süresiveşiddetibireylerarasıfarklılıkgöstermektedir.
Travmasonrasıbireylertepkilerinidavranışsal,fizikselvepsikolojikolarakfarklıyollarlaifadeedebilmektedir.Doğalafetemaruzkalanlarınyaşayabileceğiyaygınpsikolojikolumsuzluklar;şok,güvensizlik,çaresizlik,öfke,umutsuzluk,suçluluk,üzüntü,unutkanlık,inançlarınısorgulama,dikkatvekonsantrasyonsorunlarınayolaçabilecekaniduygudeğişimleriolaraksıralanabilir.
Doğalafettravması,çokkısasüredeoluşan,engellenemeyen,malvecankaybınanedenolandoğalafetlersonucu(deprem,sel,heyelanveyangıngibi)bireyinveçevresindekilerinyaşamlarınıntehditaltındaolmasıveyabenzeribiryaşantıyaşahitolmasıdır.Yaşananbuolaylaranidenortayaçıkmaklabirlikteacıverenbiryapıdaolarakkişiningüvenliğini,benliğinivepsikolojikdurumunuolumsuzetkileyebilmektedir.
Genelolarakbireylerintravmasonucuvermişolduklarıtepkiler;başvegöğüsağrısı,nefesdarlığı,mideyanmasıvebulanması,iştahazalmasıveyaartması,yorgunlukhâlivegürültüyekarşıhassasiyetgibifizyolojiktepkilerdir.Ayrıcaendişe,kaygı,karamsarlık,donukluk,çaresizlik,umutsuzluk, şok,korku,öfke,sinirlilik,üzüntü,düşüncevedikkatdağınıklığı,unutkan-lık, güvensizlik, yeme ve uyku bozuklukları gibi psikolojik tepkiler de sözkonusudur.MEB'e(2017)göretravmayabağlıolarakgelişimdönemleri(0–3/4–6/7–12/13–18) açısından doğal afete maruz kalanların sergilemeleri ola-sıfizyolojikvepsikolojiktepkileraşağıdaverilmiştir.
0–3YaşDöneminde
· Bu dönemde çocuklar konuşma yeteneğini henüz kazanmadığıveya kendisini net ifade edemediği için yaşanan travma olayı ile ilgili duygularınıaçıklayamazlar.Ağlama,sıkkucağaalınmavedokunmaihtiyacıbelirtilerin göstergesi olabilir. Belirli ses, görüntü veya kokulardan kaçınmadavranışıgösterebilirler.
· Çocuklarbudönemdeannebabailesürekliberaberolmakisterler, onlardan ayrılmak istemezler, uyku problemleri yaşarlar, kâbuslar görebilir, yatağını ıslatabilir, konuşmalarında gerileme olabilir, saldırgan veürkektavırlarsergileyebilirler.Butepkilerintürü,şiddetivesüresitravmayamaruzkalmadurumu,süresiveşiddetiileilişkilidir.
· Annebabalar,budönemdekiçocuklarıntepkilerininormalkabulederek düzenli beslenme ve uyku programı uygulayarak, yumuşak ses to-nu ile konuşup sevgilerini, ilgilerini fiziksel temaslarla göstererek, birliktezaman geçirerek, var olan görsel ve işitsel uyaranları ortamdan uzaklaştırarakveyaazaltarakbaşetmebecerilerinekatkısağlayabilir.
4–6YaşDöneminde
· Kendilerini çaresiz, güçsüz hissedebilirler, korkabilirler ve güvenduygularısarsılmışolabilir.
· Ölüm kavramı soyut olduğu için ölümü anlamlandıramamaklabirlikteyakınınınkaybısonrasıyalnızkalmakenbüyükkorkuolabilir.
· Oyundönemindeolduklarıiçinoyunlarındaduyguvedüşüncele-rineyönelikcanlandırmalaryapabilirlervesüreklibiryetişkinilebirlikteol-makisteyebilirler.
· Yaşanan olay sonrası bir kayıp söz konusu ise çocuklar ölümün neanlamageldiğinibilirler/tahminederlerfakatgeridöndürülebilirdüşün-cesinedesahiptirler.Budüşüncehastalıkveyaşlılıkkavramlarıilekurmuşolduklarıbağınsonucudur.
· Davranışlarındayaşçagerilemeolabilirvebelliritüelleritekrarlamasözkonusudur.
7–12YaşDöneminde
· Okul döneminde oldukları için yaşanan travma sonrası okulla ilgilikorkularoluşabilirveakademikbaşarılarıdüşebilir.
· Bununsonucundaöfke,suçlulukvebaşarısızlıkduygusunakapı-labilirler.
· Geriye dönüş (parmak emme gibi) davranışları, artan fiziksel ra-hatsızlıklar, kaygı ve korku görülebilir ve beraberinde uyku sorunları ya-şanabilir.
· Ölüm kavramının detayı ile ilgilenip ölüm ile ilgili sürekli konuşmagereksinimihissedebilirler.
· Budönemdeyaşananolayatepkiolarakuykusorunları,ayrılıkkaygı-sı,korkma,saldırganlık,okulagitmekistememeveakademikbaşarısındadü-şüşgörülebilir.Uyarılmışlıkhissiilefizikselrahatsızlıklar(başvemideağrısıgi-bi)hissedilebilir,duyguvedüşüncelerinidüzenlemektegüçlükyaşayabilirler.
13–18YaşDöneminde
· Budönemde,yaşananolaysonrasıdünyavekendigeleceklerihak-kında olumsuz duygu ve düşünceler yaşamaları (çaresizlik, endişe ve suç-lulukgibi)sözkonusuolabilir.
· Çocukta/ergende, iştahsızlık, uyku sorunları, uyum problemleri, fi-zikselproblemler(başvekarınağrısı,midebulantısıgibi),yalnızkalmais-teğiuzaklaşma,karşıgelmevereddetmedavranışlarıgörülebilir.
· Bu belirtilerin yanı sıra korkularının yerinde olup olmadığı ve her-kesinaynıduyguvedavranışlarıyaşayıpyaşamadığıileilgilibilmeisteğin-dendolayıçeşitlivesüreklisorusorabilir.
· Ailedenziyadeakrangruplarıiledahaçokzamangeçirmeisteğiveyetişkinlerleolaniletişimindesorunlarolabilir.
· Maddekullanımıgibirisklidavranışlarladuygularınıdışavurmakisteyebilirler.
Genel olarak gelişim dönemleri ele alındığında travma sonrası yaşa-nabilecek endişe, korku, çaresizlik, yalnız kalmak istememe ve güvensiz-lik gibi psikolojik belirtilerin yanı sıra uyku problemleri, fiziksel rahatsızlık-lar ve davranış problemleri gibi fizyolojik belirtiler söz konusudur. Bu be-lirtilernormalleşmesürecininbirparçasıolarakanormalolayaverilennor-mal tepkiler olarak kabul edilebilir. Ancak belirtilerde bir ay içinde azalmaolmaz,kişininişlevinibozucuşiddetteseyiretmeyedevamediyoriseTSSBveuyumbozukluğuaçısındanprofesyonelbirdeğerlendirmeveyardımalınmasıönerilmektedir.
ÖğretmenlerinYapmasıGerekenler
· Öncelikle öğrencilerin kendilerini güvende hissetmelerini sağla-malıveyaşadıklarıdurumlailgilikendilerinedestekolduklarıhissettiril-melidir.
· Yaşadıkları olaydan etkilenebileceklerinin farkına varmaları sağla-narak birtakım fizyolojik tepkiler, duygu, düşünce ve davranışsal değişim-lergösterebileceklerivebunlarıaçığaçıkarmalarınınnormalleşmesüre-cindegerekliliğiifadeedilmelidir.
· Olaydankendisinindeetkilendiğiniveyaetkilenebileceğiniöğretmendeaçıkcadilegetiripduygu,düşüncevedavranışlarınıpaylaşmalıdır.
· Bulunduğu bölgenin alışkanlıklarına göre onların anlayabileceği şe-kildeyaşananolayvekayıplailgiliyapılacakolanlarifadeedilmelidir(başsağlığıgibi).
· Olaylailgilibirdurum,yaşantıveyaanışimdikizamanekleriiledeğildegeçmişzamanekleriileifadeedilmelidir(di/miş'ligeçmişzamanekleri).
· Yaşauygunaçıklamalaryapılmalı,soyutkavramlardankaçınmalıvebirliktebuzordurumunüstesindengelineceğivurgusuyapılmalıdır.
· Öğrencilerinolaylailgilikonuşmalarınavesorusormalarınaizinverilerekduygularınıaçıklamalarınafırsatverilmelidir.
· Olaysonrasıkayıplaryaşandıysayastepkileriolacaktır.Butepkileresnasında hayatın bir şekilde devam ettiği vurgulanmalıdır. Korku, kaygı,çaresizlikveokuladevamsızlıkgibipsikososyalbelirtilerolduğundayaşamındevamlılığıkonusundabirliktelikiçinokulunönemlibiraraçolduğubelirtilmelidir.
· Gerektiği durumlarda öğrencilerin profesyonel destek almalarısağlanmalıdır.
ÖğrencilerinYapmasıGerekenler
· Öğrenciler yaşanan olayla ilgili öğretmenlerinin duygu ve düşün-celerinininfarkınavarmalıdırlar.
· Olaydan sonra öğrenciler üzüntü, endişe, korku, kızgınlık ve öfkehissedebilir.Bunlarınnormalolduğunukabuletmelilerdir.
· Uykubozuklukları,davranışproblemlerivefizikselrahatsızlıklarso-nucu sürekli bir uyarılmışlık hâli olabilir. Öğrenciler bu durumun kişilerarasıfarklılıklargösterebileceğinibilmelidir.
· Mümkünolduğukadarnormal,rutingünlükyaşantıyabağlıkalı-narakduyguvedüşünceleriniifadeetmektençekinmemelidir.
· Farkına varıp, belli bir süre sonra şikâyetlerinde bir azalma olmazveaksinedevamederseveyaartarsaöğretmenlerinebudurumubildir-melidir.
AilelerinYapmasıGerekenler
· Çocuklaragelişimözellikleridikkatealınarak,yaşananolaylailgi-libilgivermelidirler.
· Çocuklarını sevdiklerini, desteklediklerini ve koruyacaklarını ifadeederekonlarladahaçokzamangeçirmelidir.
· Özellikle küçük yaş grubunda fiziksel temas önemli olduğu içinçocuklarasarılmaktançekinmemelidir.
· Büyük yaş çocuklarla ayrıntılı konuşarak, küçük yaş çocuklarla daresim ve benzeri yollarla duygu ve düşüncelerini ifade etmeleri sağlanma-lıdır.
· Ev ve okul yaşantısından beklentiler yüksek olmamakla birlikte ço-cuklarınokuladevametmelerisağlanmalıveteşvikedilmelidir.
· Çocuklarınayardımedebilmekiçinönceliklekendilerininsağlıklıkalmakzorundaolduklarınıbilerek,kendilerindeolanproblemlerigider-meyollarınıbulmalıdırlar.
Adres:
Tepe Mahalle Belediye Sokak No/17 Korgan / ORDU
Telefon
0505 447 41 36